Deze sessie werd gegeven door Froukje Potijk, oncologie- en oedeem fysiotherapeut, Cancer Care Center Amsterdam.
Lymfe is eiwitrijk vocht dat zich in de huid bevindt. Het lymfesysteem recirculeert afweercellen, verwijdert afvalstoffen in het lichaam, verplaatst eiwitten en andere grote moleculen naar de bloedcirculatie en voorkomt oedeem.
Bij lymfoedeem werkt het lymfesysteem niet meer zoals het hoort.
Wij worden met 700-800 lymfeklieren geboren. Lymfevaten hebben spierweefsel en het lymfesysteem pulseert 4-6x per minuut om het lymfevocht te verplaatsen. Als je sport dan geven de spieren ook druk op het lymfesysteem. Dat krijgt dan een externe prikkel om het aantal pulsen te verhogen en daardoor kan meer lymfevocht worden afgevoerd. Hitte verbetert de doorbloeding van het lichaam, maar dan heeft het lymfesysteem meer moeite met de afvoer.
Lymfoedeem is de ophoping van vocht en eiwitten in lichaamsweefsel, wat voor een stijf gevoel in het weefsel zorgt. Als bij een operatie klieren zijn weggehaald, dan kan het lymfesysteem overbelast raken. Na een gynaecologische kanker kunnen genitaal lymfoedeem of lymfoedeem aan de benen optreden.
Bij het verwijderen van lymfeklieren kunnen de lymfevaten omwegen vinden naar andere lymfevaten in het lichaam. Zij nemen dus indien nodig functie over van elkaar.
Niet bij elke gynaecologische kanker treedt lymfoedeem op. Sterker nog: of je wel of geen lymfoedeem krijgt verschilt per persoon. Een persoon waarbij een enkele lymfeklier wordt weggehaald kan last krijgen van oedeem, terwijl een ander persoon waarbij meerdere lymfeklieren op dezelfde plek worden weggehaald helemaal nergens last van heeft. De oorzaak voor dit verschil is totaal onduidelijk.
Lymfoedeem hoeft geen pijn te doen. De aanwezigheid of afwezigheid van pijn is dan ook geen indicatie voor het al dan niet hebben van lymfoedeem.
Hoe herkennen
Je kunt lymfoedeem herkennen doordat je bijvoorbeeld een afdruk van kleding in je huid ziet (de rand van je sokken bijv.), je benen kunnen vermoeid en zwaar aanvoelen en je kunt een beperking in je bewegingen bemerken.
Als je een putje kunt drukken in je been, dan is dit een teken dat er eiwitrijkvocht in het been aanwezig is.
Een andere test is het ‘Stemmer Sign’: daarbij wordt bovenop de voet geprobeerd de huid tussen de tweede en derde teen beet te pakken. Als dit niet lukt, dan is dit een belangrijke indicatie van lymfoedeem.
Er zijn een aantal fasen herkenbaar in lymfoedeem. In toenemende mate zijn de kenmerken:
- het oedeem trekt weg als bijvoorbeeld het been omhoog wordt gelegd (slapen met een verhoogd voeteinde van het bed).
- het oedeem is eiwitrijk. Het hoog leggen van het been helpt niet meer.
- het vermogen om het vocht in te drukken neemt af.
- in deze laatste twee fasen is sprake van een overgangsfase, waarbij vervetting van het oedeem optreedt. Eiwitten gaan samenklonteren en vormen daarbij vetweefsel. Dat zorgt voor een heel stugge huid.
Goede compressie en eventueel aanvullend lymfedrainage is belangrijk. Lymfedrainage is echter slechts 10% van de behandeling.
Normaliter pulseert het lymfesysteem 4-6x per minuut. Bij drainage wordt de frequentie verhoogd naar 30x per minuut, waardoor de lymfe naar een ander deel van het lichaam kan worden vervoerd waar het beter kan worden opgenomen.
Voor het aanmeten van een goede steunkous moet het been eerst slank zijn. Drainage helpt om het been slank te maken.
Direct actie ondernemen
Het is van belang om bij het optreden van oedeem direct actie te ondernemen. Als eenmaal lymfoedeem is opgetreden dan komt het altijd terug, ook al is het een tijdje weggeweest. Het is een progressieve aandoening, wat betekent dat het in ernst toeneemt. Tijdig ingrijpen om verslechtering van het lymfesysteem te voorkomen is dus van belang.
Naast een steunkous of een steunbroekje is het aanbrengen van druk door middel van bandages ook een optie. De arts kan verwijzen naar een bandagist.
Wat kun je verder zelf doen?
- beweeg en voorkom overgewicht
- zelf zwachtelen en masseren
- vermijd extreme temperaturen
- vermijd afknellen door strakke sokken of strakke kleding
Verzorg je huid goed:
- pas op met blote voeten
- pas op met ontharen
- droog voeten en huidplooien
- controleer op wondjes
- gebruik vochtinbrengende crème
Sporten/bewegen is belangrijk.
Spieren stimuleren de afvoer via het lymfesysteem. Sporten mét compressie is het beste. Dan is er druk van binnen en van buiten. Ga vooral een sport doen die je leuk vindt, dan is de kans het grootst dat je het vol blijft houden.
Alle sporten zijn toegestaan, maar pas op voor overbelasting. Als je opeens veel gaat sporten, dan overbelast je ook het lymfesysteem. Bij overbelasting moet er veel lymfe afgevoerd worden door het lymfesysteem en kan het oedeem toenemen als deze toevoer onvoldoende is.
Froukje Potijk heeft eind 2018 ook live vragen beantwoord op de Facebookpagina van Olijf. Bekijk deze vragen terug>>
Geschreven door: Carolien Versteeg