Deze sessie werd gegeven door Niki Seldenrijk, fysiotherapeut bij Rijndam revalidatie.
Onderzoek onder kankerpatiënten wijst uit dat 70-100% tijdens de behandeling vermoeidheidsklachten ervaart en een deel daarvan ook op langere termijn vermoeidheidsklachten blijft houden. Dit zorgt voor afname van fysiek, sociaal en emotioneel functioneren. Oorzaken kunnen medisch, lichamelijk of psychisch zijn.
Kenmerk
Kenmerkend voor vermoeidheid bij of na kanker is dat het plotseling, zonder inspanning of waarschuwing vooraf, ontstaat. Je voelt je extreem uitgeput en herstellen duurt langer dan bij normale inspanning. Daarnaast kan deze vermoeidheid zorgen voor andere verschijnselen zoals lichamelijke klachten, labiliteit, geïrriteerd gedrag en concentratie- of slaapproblemen.
Onderhoudende factoren
Persoonlijke factoren kunnen de klachten in stand houden: moeite hebben met acceptatie (dat je minder kunt of dat een ander iets voor je doet), te veel hooi op je vork nemen, veel dingen tegelijk doen, geen hulp durven vragen of “nee” kunnen zeggen.
Verminderde belastbaarheid, fysiek en mentaal
Bij kankergerelateerde vermoeidheid is er sprake van een verminderde belastbaarheid, zowel fysiek als mentaal. Daarvoor zijn zowel lichamelijke als psychische oorzaken aanwijsbaar, bijvoorbeeld bloedarmoede, verminderde conditie door een verminderde activiteit van hart/longen, overgangs-, hormonale of pijnklachten, spanning, stress, angst voor terugkeer van de ziekte, onzekerheid en verminderd zelfvertrouwen.
Kankerbehandelingen hebben naast de werking op de tumor ook effect op gezonde lichaamscellen. Afbraak van spiercellen leidt tot afname van spierkracht. Het weinig of niet actief zijn tijdens behandelingen maakt dat de hart- en longfunctie afneemt, terwijl vermoeidheid en vetmassa vaak toenemen. Daarnaast ervaart men meestal tijdelijke, soms blijvende effecten, zoals smaakverandering, gevoelsstoornissen en verminderde weerstand. Vaak wordt gezien dat de ‘batterij’ niet meer zo vol kan opladen als voorheen en dat deze daarnaast ook sneller leeg loopt. Er blijft minder energie over om te besteden, waardoor het risico ontstaat dat je veel vaker functioneert in je reserves. Herstel vanuit de reserves heeft vervolgens meer tijd nodig. Daarnaast heb je nog energie nodig om in slaap te vallen, dus wanneer je al oververmoeid bent voordat je naar bed gaat, zal het inslapen waarschijnlijk moeilijk zijn. Fysieke en mentale belastbaarheid kunnen verder afnemen door overbelasting en/of inactiviteit.
Verminderde fysieke belastbaarheid kan leiden tot verminderde mentale belastbaarheid. Daardoor kun je cognitief minder goed functioneren. Als je je aandacht moeilijk kunt richten op hetgeen waar je mee bezig bent, zul je nieuwe informatie minder snel verwerken, achter feiten aan gaan lopen en wordt de kans dat je alles correct in je geheugen opslaat steeds kleiner. Ruimtelijke oriëntatie (weg vinden, route onthouden) kan afnemen en plannen/organiseren wordt lastiger.
Emotionele impact
De emotionele impact van de diagnose kanker, behandeling en een veranderde situatie (kwetsbaarder lichaam, soms onzeker toekomstbeeld) is enorm. Het brengt angst, stress en onzekerheid met zich mee en kan ook vermoeidheid veroorzaken. Wanneer je niet meer kunt doen wat je gewend was en het gevoel hebt jezelf niet meer te kunnen zijn, vermindert het gevoel van eigenwaarde. Dit kan zorgen voor somberheidsklachten, wat zich uit in passief gedrag: weinig zin om dingen te doen, gebrek aan energie. Ervaringen of emoties uit het verleden kunnen de emotionele impact nog versterken.
Omgaan met vermoeidheid
Vraag jezelf eerst af wat belangrijk voor jou is, waar je blij van wordt en wat jou positieve energie geeft. Dat kun je alleen zelf bepalen. Aan de hand hiervan kan je komen tot zinvolle en haalbare doelen.
“Ga vooral bewegen!” adviseert Niki, “Door datgene te doen wat je leuk vindt en goed bij jou past, krijg je energie en hou je het langer vol.”
Onderzoek heeft aangetoond dat bewegen het effectief werkt, zelfs al tijdens de chemokuren. Je gaat afname van conditie en vermindering van spierkracht tegen, waardoor je fysiek fitter en belastbaarder blijft. Zorg voor een evenwichtige verdeling tussen inspanning, en ontspanning en een regelmatig slaap-waakritme. Pas eventueel compensatiestrategieën toe als je last hebt van cognitieve problemen: maak een planning, gebruik een agenda, schrijf meer op en leg spullen op vaste plekken. Wees jezelf bewust van de plaats die je inneemt in een ruimte, pas tijdstip/locatie aan bij afspraken om overprikkeling te voorkomen. Bewaak je grenzen en stel prioriteiten. Je sociale omgeving kan invloed hebben op de mate waarin je vermoeidheid ervaart. Communiceer dus binnen je sociale omgeving over jouw veranderde situatie. Vertel wat je bezighoudt en waar je tegenaan loopt, vraag steun en hulp waar nodig, spreek verwachtingen naar elkaar uit en geef uitleg wanneer je op onbegrip stuit.
“Jij bent de enige die kan vertellen hoe het is”, aldus Niki. “Soms denk je dat anderen wel aan je kunnen zien dat je vermoeid bent, maar vaak is dat niet zo en moet je de ander er bewust van maken zodat er rekening mee gehouden wordt.”
Hulp nodig?
Als je deskundige hulp nodig hebt bij vermoeidheidsklachten, dan kun je (deels op verwijzing) terecht bij een oncologisch Fysiotherapeut (opbouw conditie/kracht, vergroten vertrouwen in bewegen), ergotherapeut (energieverdeling en/of praktische tips voor activiteiten), maatschappelijk werk/psycholoog (praten over emotionele impact en/of invloed op sociale leven), revalidatiecentrum.
Geschreven door: Yvonne van den Berge