Vader André: 'Ode aan een dochter'

Josien is 32 jaar als ze hoort dat ze baarmoederhalskanker heeft. Ruim twee jaar later overlijdt ze, 35 jaar jong. Haar vader André schrijft tijdens haar ziekte en na haar overlijden gedichten, waarin hij woorden geeft aan zijn gevoelens en emoties. Deze resulteren in de uitgave van een dichtbundel: ‘Josien.waarbenjij.nu - Afscheid van een pelgrim’. Een verzameling van verdriet, hoop en onmacht maar bovenal liefde en trots.

Josien wordt geboren als oudste kind in een warm gezin. Ze krijgt drie broers. Na het VWO studeert ze Biomedische wetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ondernemend als ze is, gaat ze na haar afstuderen een half jaar naar Zuid-Amerika. In Argentinië leert ze Diego kennen, haar latere man met wie ze zoon Isar krijgt.

Slecht nieuws
“Josien was een hartelijke meid”, vertelt André liefdevol. “Ze sloot makkelijk nieuwe vriendschappen en onderhield die ook. Haar vriendenkring bestond uit mensen die ze kende uit alle episodes van haar leven.” Begin 2014 krijgt ze de diagnose baarmoederhalskanker. Haar ouders horen het slechte nieuws terwijl ze op vakantie zijn.

In eerste instantie besluit haar arts haar te opereren. Maar een scan laat zien dat er uitzaaiingen zijn. De operatie wordt geannuleerd. Behandeling is niet zinvol meer volgens de dokter. Josien vraagt een second opinion aan in Nijmegen, waar artsen haar wél willen behandelen. In de zomer van 2014 ondergaat ze een aantal bestralingen, ondersteund door medicijnen. Omdat ze zich op dat moment nog goed voelt, gaat ze gewoon aan het werk. De dagelijkse bezigheden geven haar rust en structuur.

In de herfst blijkt na onderzoek dat de primaire tumor, ondanks de behandeling, niet helemaal weg is. Josien stemt in met een ingrijpende buikoperatie. Na die operatie wordt ze voor haar gevoel veel te vroeg wakker. De dokter bevestigt haar onbestemde gevoel dat er iets niet klopt: in haar buik zijn vele uitzaaiingen geconstateerd. Verder opereren is zinloos. De boodschap is keihard: Josien is ongeneeslijk ziek en zal overlijden, het is een kwestie van hooguit maanden of jaren.

Pelgrimstocht
In het voorjaar van 2015 krijgen André en zijn vrouw An een onverwacht telefoontje. Het is Josien, die op Schiphol staat. André: “Ze stond op het punt om naar Burgos (Spanje) te vliegen, om van daaruit het laatste traject van de Camino de Santiago de Compostella te lopen”. Het is iets wat ze al lange tijd wil, maar nu niet langer kan uitstellen. Eenmaal aan de Camino begonnen, blijkt dat de sympathieke Josien ook hier makkelijk vrienden maakt en mensen in haar hart weet te sluiten. Ze sluit zich aan bij mensen die ook alleen zijn gestart met lopen, pelgrims die ze in diverse herbergen onderweg ontmoet.“Het waren mensen van over de hele wereld die, net als zij, vaak het nodige hadden meegemaakt. Zo ontmoette ze een uit voormalig Joegoslavië gevluchte vrouw die de tocht liep ter nagedachtenis aan haar vader en broers, die daar gesneuveld waren in de burgeroorlog. Ze liepen samen, vertelden elkaar onderweg hun levensverhaal en deelden vreugde en verdriet.”

André, An, Diego en Isar reizen ook af naar Spanje. Diego sluit zich aan bij Josien, op sommige trajecten vergezeld door Isar in een wandelwagen. De laatste etappe lopen ook André en An mee. Voor het thuisfront houdt Josien al die tijd een reisdagboek bij via de site ‘Josien.waarbenjij.nu’.

Tijdens de zomervakantie van datzelfde jaar fietst Josien vanuit Noord-Limburg naar een vriendin in Friesland. Haar zoontje voorop en een aantal kampeerspullen achterop haar fiets. Ook maakt ze nog een berghuttentocht in Oostenrijk. In de herfst gaat het tijdens het jaarlijkse familieweekend de verkeerde kant op. Ademen gaat lastiger en er blijkt vocht achter haar longen te zitten. Dapper ondergaat ze een levensverlengende chemokuur om zo lang mogelijk bij Isar te zijn. Haar conditie gaat in die tijd hard achteruit en ze wordt rolstoelafhankelijk. Josien trekt samen met Isar bij haar ouders in, die voor hen gaan zorgen. Uiteindelijk overlijdt ze daar op 18 mei 2016, drie dagen na haar vijfendertigste verjaardag.

In memoriam
Al tijdens het ziekteproces van Josien besluit André zijn gevoelens en emoties te verwoorden in gedichten. “Dichten is altijd mijn hobby geweest”, zegt André. “Mijn gedichten gaan altijd over gebeurtenissen en ervaringen die me op dat moment het meeste bezighouden. Ook zijn symbolen en rituelen altijd belangrijk geweest in ons gezin. Samen met Josien hebben we de uitvaartdienst vorm gegeven. Ze koos meerdere muziekstukken uit waarin sterren centraal staan, waarvan ze er ook een opdroeg aan Isar. In ons huis en onze tuin zijn op diverse plekken tastbare herinneringen te vinden aan haar leven.”

André schrijft tijdens die zware periode onder andere het gedicht ‘Josien.waarbenjij.nu’, dat vernoemd is naar Josiens reisblogs en dat de latere titel van de dichtbundel wordt. “De tekst draagt een enorme symboliek in zich en gaat over een Avondster. Als er iets van een hiernamaals is, dan is Josien nu een Avondster.” Ook in de periode na de uitvaart blijft het dichten voor André een manier om zijn verdriet uit te drukken. Hij deelt de gedichten in eerste instantie met familie en vrienden. Pas later besluit hij ze uit te geven. “Het verlies van een kind is het ergste wat ons is overkomen. Ik heb getracht deze universele ervaring in woorden te vangen in zijn verschillende aspecten”, zegt André in zijn voorwoord.

De bundel is een in memoriam, een monument ter nagedachtenis aan zijn dochter. Het boek bestaat uit drie delen: ‘als een vlinder in de zon’ gaat over de tijd waarin Josien ziek was. In ‘ver van hier voorbij de horizon’ staan gedichten uit de tijd na haar overlijden. Het deel ‘pelgrim op eenzame paden’ gaat over Josiens pelgrimstocht naar Santiago de Compostella en die van haar ouders ettelijke jaren later.

Een laatste wens
Dat ze ook zelf een stuk van de Camino gaan lopen, staat voor André en An vast. In 2017 is het zover. Op één van de plekken waar Josien hen in 2015 voorging, strooien ze een deel van haar as uit. André, vastberaden: “Josien wilde graag dat Isar in Spanje het laatste deel van haar as uitstrooit, zoals dat ging in de film ‘The Way’ die zij zo mooi vond. Op de rouwkaart staat een strofe uit het gedicht ‘Mijn kind’ waarin die wens is verwoord. ‘Ga met hem mee naar het land, waar ik eens een pelgrim was, neem hem bij de hand en strooi daar mijn as.’ Nu is hij daarvoor nog te klein, maar er komt een moment waarop Isar dat aankan. We hopen van harte dat wij dan nog krachtig genoeg zijn om met hem op reis te gaan. Samen die laatste wens van Josien vervullen, dát is ons streven.”.

‘Josien.waarbenjij.nu - Afscheid van een pelgrim’ is uitgegeven door uitgeverij Boekscout en is te koop via de website van de uitgeverij.

André vertelde zijn verhaal voor het Olijfblad 2 -2020 (juni 2020).